به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان، مهدی غلامی دراین‌باره گفت: «روستای باشقورتران از توابع بخش شیرین سو شهرستان کبودرآهنگ است که در بستر دره‌ای در میان کوه‌های آبرفتی و با شکل و شمایلی خاص و در قرون و اعصار گذشته شکل‌گرفته است.»
او گفت: «این روستا احتمالاً در موقعیت جغرافیایی جاده‌های تجاری قدیم بوده و در محور ارتباطی و تجاری هسته‌های شهرنشینی قرون میانی شمسی بوده است و در فاصله بسیار کمی از روستا و در بالای یک کوه صخره‌ای صعب‌العبور قلعه‌ای سنگی وجود دارد که احتمالاً ساختمان اصلی و شالوده ان متعلق به دوره ساسانیان بوده اما در عصر ایلخانیان دارای مقام و اعتبار در منطقه بوده است و در داخل روستا نیز قلعه‌ای با مصالح خشت و گلی و بزرگ وجود دارد که با توجه به ویژگی‌های آن احتمالاً متعلق به دوره قاجار است.»
مسئول اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کبودرآهنگ ادامه داد: «حمام سنگی باشقورتاران از بناهای خاص و منحصر در استان همدان است این بنای سنگی که در تمام اجزای آن از سنگ لاشه رسوبی بهره گرفته‌شده است و به‌احتمال‌زیاد متعلق به ادوار تاریخی اواخر تیموری و صفوی است هرچند با توجه به هم‌جواری اثر با قلعه اسماعیلی باشقورتاران، می‌توان سابقه قدمت اثر را قدیمی‌تر از دوره تیموری هم دانست.»
او گفت: «آن‌چنان‌که اشاره شد این بنا تماماً از مصالح سنگی ساخته‌شده که نکته حائز اهمیتان در بوم آورد بودن مصالح آن است به‌طوری‌که یکی از ارکان معماری اصیل ایران بوم‌آورد بودن مصالح است و در دوره ساخت اثر برای تهیه مصالح از سنگ‌های موجود در منطقه و به‌صورت استحصال با دست جمع‌آوری‌شده و در بنا به‌کاررفته است، در جداره‌ها از سنگ‌های درشت و در طاق‌های سنگی که به‌صورت لاشه نازک بوده اجراشده است.»
غلامی اضافه کرد: «در بنای حمام سنگی باشقورتاران ورودی بنا با پنج عدد پله سنگی احداث‌شده و ورودی دارای طاقی به ارتفاع انسانی بوده تا مانع از خروج حرارت از بنا شود، سردبینه دیگر معماری این بناست، پس از ورود به حمام فضای سردبینه قرارگرفته که حمام سرد نیز نامیده می‌شود، در سردبینه آن چیزی که جلب‌توجه می‌کند گنبد فراخ آن و رعایت رکن قرینگی است. سکوها و بازشوها در حالتی قرینه و با طاق رومی اجراشده است و پلان اولیه سردبینه هشت‌ضلعی بوده که با بهره از طاق‌های رومی و ضربی بازشوها و سکوها به پلان دایره در گنبد تبدیل‌شده است.»
معماری حائز اهمیت حمام تاریخی
او به دیگر معماری‌های این بنا اشاره‌کرده و گفت: «هشتی‌ها ارتباط بین فضاهای داخلی حمام با استفاده از هشتی‌ها را امکان‌پذیر کرده است. هشتی رابط بین سردبینه و گرم بینه با ارتفاعی کم این دو فضا را به هم متصل می‌کند. ارتفاع کم هشتی و خمش در پلان آن خروج بخار گرم موجود در گرم بینه را به حداقل ممکن می‌رساند. گرم بینه، فضای اصلی استحمام در بنا در بخش گرم بینه بوده و این فضا نیز با پلانی هشت‌ضلعی و تقریباً قرینه، دارای گنبدی زیبا با مصالح سنگی است. بر روی جداره سنگی گرم بینه دو جایگاه سنگی بیرون آمده برای نصب و قرارگیری روشنایی پیه‌سوز وجود دارد که محلی برای روشن کردن فضای داخلی بوده است. گرم بینه محل اتصال فضاهای خزینه‌ها است.»
مسئول اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کبودرآهنگ ادامه داد: «خزینه‌های سرد و گرم، خزینه‌ها فضاهایی بودند که پر از آب می‌شده و هم به‌عنوان مخزن آب سرد و گرم بوده و هم به‌عنوان حوض برای آبکشی و شست‌وشوی کامل بدن از آن استفاده می‌شد. خزینه سرد در این بنا در دو قسمت احداث‌شده و خزینه گرم در ضلع شمالی گرم بینه و در بین دو خزینه سرد قرارگرفته است و دارای پله و ورودی کوچکی هستند.»
غلامی ادامه داد: «خزینه آب گرم نیز دارای گنبدی از جنس سنگ است، آب‌نماها، در سرد بینه و در کف اثر پس از مرحله خاک‌برداری به فضای آب‌نمای مدفون در خاک برخورد شد که پس از تخلیه در همان حالت اصیل حفظ شد. بر اساس شواهد و اقوال ظاهراً آب‌نمایی نیز در بخش گرم بینه بوده که درگذر زمان از بنا حذف‌شده است اما ابنماهای موجود در سکوهای گرم بینه هنوز هم موجود است و هنوز به لوله‌های سفالی مسیر انتقال آب متصل است.»
او در ادامه به فضاهای جانبی این حمام اشاره کرد و گفت: «عمده حمام‌ها فضایی را به‌عنوان محل نظافت و سرویس بهداشتی را شاملم شده که در این بنا در بخش جنوبی گرم بینه قرار داشته‌اند. تون‌خانه در انتهای ضلع شمالی بنا قرارگرفته است و محلی برای روشن کردن آتش برای گرم کردن آب بوده است. در انتهای تون‌خانه به سمت بنا کانال‌هایی در زیربنا وجود دارد که هدایت و انتقال دود و گرمای آتش به زیربنا را با عنوان کانال گربه‌رو شناخته می‌شدند. دود و گرما از دیوار بین سرد بینه و گرم بینه به بیرون بنا انتقال یافت.»
مسئول اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کبودرآهنگ افزود: «لوله‌کشی سفالی و سیستم آب‌رسانی انتقال آب سرد از چشمه به بنا و انتقال آب گرم و سرد در درون بنا با استفاده از این لوله‌های سفالی انجام می‌شد. اندودهای رطوبتی داخلی، سازه‌های آبی خصوصاً حمام‌ها دارای اندودهای آهکی بوده‌اند در این اثر نیز اندود ساروج در گرم بینه و خزینه‌ها قابل‌مشاهده است که مقاوم در برابر رطوبت بوده و امکان آبگیری در خزینه‌ها را ممکن می‌کرد.»
او گفت: «اصالت و یکپارچگی از دیگر ویژگی‌های این معماری است. این اثر به لحاظ نوع مصالح و پلان و ساختار کالبدی به دلیل بکر بودن و حفظ فرم اولیه اثر بدون مداخله بوده و دارای اصالت معماری و یکپارچگی بوده و تمام اجزا و ارکان آن به‌صورت اولیه حفظ‌شده است.»
آغاز مرمت حمام تاریخی کبودرآهنگ
غلامی یادآور شد: «عملیات مرمتی این اثر در بهار سال ۱۳۹۷ آغاز شد و پس از پیگردی در اطراف بنا، محدوده بنا مشخص شد. در مرحله ابتدایی اقدام به حفاظت اضطراری در بخش‌هایی از گنبد سردبینه و جداره‌ها انجام گرفت. جداره‌های سنگی تخریب‌شده مجدد موردبازسازی قرار گرفت و گنبد نیمه تخریب‌شده سردبینه و گنبدهای گرم بینه و خزینه بازسازی شدند. عملیات بازسازی بنا و تسطیح سطوح بام و اجرای عایق رطوبتی در بام صورت گرفت.»
او ادامه داد: «جدارهای سنگی بنا نیز پس از پاک‌سازی اندودها و بندهای فرسوده مورد مرمت و بندکشی قرار گرفت. در بازسازی بنا با بهره‌گیری از سنگ لاشه بومی در منطقه، تلاش بر این بوده که اصالت مصالح در بنا حفظ شود و در همین راستا در مرمت این اثر فاخر توجه ویژه‌بر اصالت معماری و یکپارچگی آن مدنظر قرارگرفته است.»
مسئول اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کبودرآهنگ ادامه داد: «در مرحله دوم مرمت اثر اقدام به کف‌سازی با سنگ لاشه بومی منطقه و مطابق با الگوی اولیه بنا انجام شد.»
او گفت: «با توجه به ریشه‌های اصلی موجود در ورودی بنا پی قدیمی ورودی کشف‌شده و بر اساس گونه معماری سایر فضاها، هشتی ورودی بنا بازسازی گشده و بر فراز آن گنبدی سنگی اجراشده است. همچنین اصلاح بخش‌هایی از جداره سنگی داخلی بنا و مرمت جداره‌ها انجام‌شده است. با توجه به‌ضرورت بازسازی آب‌نمای داخلی بنا، این جزو معماری بنا نیز به شکل آب‌نمای قدیمی آن و با مصالح سنگی مرمت و بازسازی‌شده است. حمام سنگی باشقورتران به لحاظ فرم و ساختار و ازاین‌رو که دستخوش تغییرات و مداخلات ادوار مختلف نبوده است، اثری ممتاز در گونه معماری حمام‌ها در استان همدان بوده است این اثر در طول زمان حداقل مداخلات را در خود داشته است و ازاین‌رو در مرمت اثر سعی وافر بر آن بوده است که مداخله‌ای در کالبد و ساختار آن صورت نپذیرد و فرم و ساختار فضاها به همان شکل ابتدایی و اصیل آن حفظ شود.»
انتهای پیام/
